Νέα έρευνα του EPICENTER, την οποία δημοσιοποιεί το Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών, εστιάζει στον φαύλο κύκλο που δημιουργείται ανάμεσα στη φορολογία καπνικών προϊόντων και τη διεύρυνση της μαύρης αγοράς στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τα πορίσματα της έκθεσης, η αύξηση της φορολογίας στα καπνικά προϊόντα όχι μόνο δεν επιτυγχάνει πάντοτε τον επιθυμητό στόχο της αύξησης των κρατικών εσόδων, αλλά οδηγεί συχνά στην ενίσχυση της παράνομης διακίνησης.
Πιο συγκεκριμένα, η μελέτη επισημαίνει ότι για κάθε επιπλέον ευρώ που προστίθεται στην τιμή των καπνικών προϊόντων λόγω φορολογίας, το μερίδιο της μαύρης αγοράς αυξάνεται κατά 5% έως 12%. Το αποτέλεσμα είναι διπλό: αφενός περιορίζονται τα κρατικά έσοδα από τη νόμιμη αγορά, και αφετέρου ενισχύονται εγκληματικά δίκτυα που δραστηριοποιούνται στη διακίνηση λαθραίων και νοθευμένων προϊόντων. Η Ελλάδα καταλαμβάνει την τέταρτη θέση ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες της μελέτης, με 25% του συνολικού όγκου κατανάλωσης να αφορά τη μαύρη αγορά καπνικών προϊόντων – είτε πρόκειται για λαθραία είτε για νοθευμένα.
Αν και η τιμή των καπνικών προϊόντων και η προσιτότητά τους, δηλαδή η σχέση μεταξύ τιμής και εισοδήματος, αποτελούν έναν παράγοντα, η έκθεση υπογραμμίζει ότι το πρόβλημα είναι πολυπαραγοντικό. Οι λόγοι για το υψηλό αυτό ποσοστό περιλαμβάνουν:
- Ανεπαρκή φορολογική κουλτούρα
- Αδυναμία των κρατικών θεσμών
- Αναποτελεσματικότητα στην επιβολή του νόμου
- Διαπερατά σύνορα
- Γεωγραφική εγγύτητα με χώρες όπου οι τιμές είναι σημαντικά χαμηλότερες
Η μελέτη δημιουργεί σημαντικά ερωτήματα ως προς την αποτελεσματικότητα της φορολογικής πολιτικής στον τομέα των καπνικών προϊόντων. Η προσέγγιση που βασίζεται αποκλειστικά στην αύξηση των φόρων φαίνεται να υπονομεύεται από την ίδια την κοινωνική και θεσμική πραγματικότητα, ιδιαίτερα σε χώρες όπως η Ελλάδα. Επομένως, προτείνεται μια πιο ολιστική προσέγγιση που να συνδυάζει:
- Εξορθολογισμό της φορολογίας
- Ενίσχυση των ελεγκτικών μηχανισμών
- Εκπαίδευση για τη φορολογική συμμόρφωση
- Διασυνοριακή συνεργασία για την πάταξη του λαθρεμπορίου.
